Migrena to coś więcej niż tylko „zwykły” ból głowy. Każdy kto twierdzi, że „przy migrenie wystarczy wziąć Apap i za chwilę przejdzie” jest po prostu ignorantem i nie ma pojęcia o czym mówi. Wyjaśniamy zatem:
Migrena – objawy
Migrena jest poważną i nieuleczalną chorobą neurologiczną. Głównym objawem jest silny lub bardzo silny ból głowy wraz z typowymi towarzyszącymi mu objawami, które uniemożliwiają choremu normalne funkcjonowanie i pełnienie ról społecznych.
Migrenę można podzielić na różne typy w zależności od objawów.
O migrenie bez aury mówimy wówczas, gdy :
- ból głowy trwa od 4 do 72 godzin
- ból głowy jest zazwyczaj jednostronny i pulsujący, zwykle lokalizuje się za gałką oczną, w czole i w skroni.
- w czasie napadu występują nudności i/lub wymioty, nadwrażliwość na bodźce takie jak: światło, hałas, zapachy, problemy z prawidłową artykulacją słów i wypowiadaniem całych zdań, potliwość, biegunki.
- mogą pojawić się niedowłady różnych części ciała, zawroty głowy, szumy uszne, podwójnego widzenia, zaburzenia świadomości
- zaburzenia poczucia komfortu termicznego (raz zimno raz gorąco, dreszcze)
- wysiłek fizyczny nasila ból głowy i objawy towarzyszące.
Jeśli napady występują co najmniej 15 dni w miesiącu mamy do czynienia z migreną przewlekłą.
Migrena z aurą charakteryzuje się tym, że urealniają się wszystkie cechy migreny zwykłej, jednak objawy są poprzedzone symptomami takimi jak:
- mroczki, błyski, święcące punkty, zygzakowate cienie w polu widzenia, zniekształcenia obrazu (objawy wzrokowe),
- mrowienia i parestezje, głównie w okolicy ust i rąk (objawy czuciowe).
W indywidualnych przypadkach może pojawić się także zespół objawów, które nie są zaliczane do aury, jednak zwiastują pojawienie się migreny. Są to:
- wahania apetytu (nadmierna ochota na pokarmy lub całkowity jej brak mimo odczuwanego głodu)
- bardzo częste ziewanie
- obniżenie nastroju (aż to całkowitej apatii)
- paradoksalne pobudzenie
- zaburzenia snu, z bezsennością włącznie.
Migrena oczna (klasyczna) – przed wystąpieniem bólu zlokalizowanego w okolicy oczodołu, pojawiają się zaburzenia neurologiczne objawiające się połowiczym niedowidzeniem. Występuje też obniżona ostrość wzroku, a nawet całkowita krótkotrwała ślepota. Bardzo często z bólami migrenowymi związane są nudności i wymioty.
Migrena okoporaźna – występują bóle głowy skojarzone z częściowym lub całkowitym porażeniem mięśni odpowiadających za ruchy gałki ocznej. Prowadzi to do opadnięcia powieki oraz upośledzenia ruchów gałek ocznych, co powoduje podwójne widzenie.
Migrena porażenna (skojarzona) – występują okresowe pulsujące bóle głowy. Dodatkowo mogą wystąpić ogniskowe objawy mózgowe pod postacią parestezji, afazji lub dyzartrii, niedowładów a także napady padaczki Jacksona i objawy migreny okoporaźnej.
Stan migrenowy – to napad migreny przedłużający się powyżej 72 godzin. Towarzyszą mu nasilone objawy wegetatywne w postaci uporczywych wymiotów, mogących doprowadzić do istotnych zaburzeń gospodarki wodno-elektrolitowej, zaczerwienienie i pocenie skóry twarzy, występowanie obfitej wydzieliny z nosa oraz łzawienie.
Przewlekła aura migrenowa bez udaru – rzadko występujący i słabo poznany zespół objawów. Występują zaburzenia widzenia (m.in. nasilone powidoki, mroczki). Może występować jako powikłanie po migrenie z aurą. Objawy mogą trwać miesiącami lub nawet latami, badanie rezonansem nie wykazuje nieprawidłowości.
Śnieg optyczny – przewlekłe zaburzenie wzroku, które może być związane z migreną oraz z zaburzeniami nerwicowymi. Nie jest dobrze zbadane.
Ataki mogą się powtarzać w różnych odstępach czasu – co kilka dni, tygodni lub miesięcy. Ale może być też tak, że kolejny atak ma miejsce zaraz po poprzednim.
Migrena dotyczy głównie osób młodych – pierwsze ataki bólu mogą się pojawić w okresie dojrzewania, jednak większość osób doświadcza pierwszych migren przed 40 rokiem życia. Obserwuje się zmniejszenie częstotliwości oraz siły napadów z wiekiem.
Odczucia chorego
Każda osoba dotknięta migreną odczuwa ataki inaczej. Jednocześnie każdy atak może przebiegać w sposób zróżnicowany u jednej osoby – raz może rozłożyć na łopatki, a innym razem może przebiegać lżej.
Zespół objawów migreny jest na tyle dojmujący, że chory zazwyczaj izoluje się od otoczenia, chętnie przebywa w ciemnym pomieszczeniu, ból powoduje zniechęcenie i rozdrażnienie.
Krąży taki dowcip, że jeśli chcesz poczuć jak to jest mieć migrenę, to weź imadło, włóż do niego głowę, ściśnij na max i pochodź tak kilka dni. Niestety ten żart dobrze oddaje doznania chorego, a w zasadzie część tych odczuć. Powinno się do tego opisu dołożyć mdłości/wymioty (czyli w konwencji w/w mema: wcześniej zjedz nieświeżą żywność), zaburzenia odczuwania bodźców zewnętrznych (poprzedniego dnia spożyj sporą dawkę alkoholu) oraz fizyczne wyczerpanie i brak sił (przebiegnij wcześniej półmaraton). I to wszystko na raz! A jak już ci przejdzie, to żyjesz w ciągłym oczekiwaniu na kolejny raz! Nie, tak naprawdę to nie jest zabawne. Migrena to naprawdę ciężka choroba. Mamy nadzieję, że ten nieco żartobliwy opis pozwoli łatwiej zrozumieć niedowiarkom z czym borykają się na co dzień osoby dotknięte migreną.
Ustąpienie bólu i objawów towarzyszących zazwyczaj nie jest równoznaczne z powrotem chorego do pełnej dyspozycji fizycznej. Po ataku następuje faza ponapadowa (tzw. faza postdromalna), w której występuje fizyczne zmęczenie, osłabienie, senność, ociężałość intelektualna, zaburzenia koncentracji. Niektóre osoby zgłaszają podenerwowanie, zaburzenie nastroju, niechęć do jedzenia lub nadmierny apetyt. Objawy tego typu ustępują czasem dopiero po dobie lub dwóch od zakończenia fazy bólowej.
Poza aspektami czysto fizycznymi należy się pochylić nad psychiką osób żyjących z migreną. Analiza aktywatorów migreny (patrz: poniżej) prowadzi do wniosków, że sytuacji, które mogą wywołać atak jest mnóstwo. Chory żyje w ciągłym strachu przed kolejnym bólem. Aby do niego nie dopuścić, a raczej ograniczyć prawdopodobieństwo jego wystąpienia, jest zmuszony zrezygnować z wielu rzeczy. Pół biedy, kiedy dotyczy to tylko wyeliminowania niektórych produktów z diety. Gorzej, kiedy chory jest zmuszony do rezygnacji z uprawiania sportu, ze spotkań towarzyskich, z codziennych aktywności życiowych. W rezultacie następuje stopniowe wycofywanie się z życia społecznego, rozwija się niska samoocena, depresja. Dodatkowo nie zawsze chory otrzymuje wsparcie ze strony najbliższych, pracodawców oraz lekarzy (!) i czuje się osamotniony w swoim cierpieniu. Co pogłębia kłopoty zdrowotne. Stres wywołuje kolejne ataki i w ten sposób powstaje błędne koło.
Aktywizacja ataku migreny
Ból migrenowy często pojawia się samoistnie, tak jak samoistnie przechodzi. Zazwyczaj chory nie ma wpływu na jego wystąpienie, jest to zjawisko występujące poza wolą chorego i poza jego wpływem. Zidentyfikowano jednak kilka „wyzwalaczy” ataku migreny. Aktywizacja ataku pod wpływem „wyzwalaczy” także jest kwestią osobniczą i nie każdy chory będzie podatny na każdy ich rodzaj.
Znane są typowe przyczyny mogące wywołać napady migrenowe (niektóre są nieoczywiste). Możemy tu wymienić:
- Skłonność genetyczna (schorzenie dziedziczne)
- Stres i odprężenie po stresie
- Odwodnienie
- Artykuły spożywcze
- Wahania poziomów hormonów
- Sen (zbyt długi lub zbyt krótki)
- Zmęczenie, wysiłek fizyczny
- Leki (m.in. estrogeny, nitrogliceryna, histamina, ranitydyna, nifedypina)
- Gwałtowne zmiany pogody i ekstremalne warunki pogodowe (np. wysokie temperatury w naszym klimacie, duże nasłonecznienie)
- Pobyt na dużych wysokościach (np. w samolocie)
- Głód
- Jasne światło
- Problemy z kręgosłupem, szczególnie w odcinku szyjnym
- Długie przebywanie w miejscu zadymionym lub nadmiernie ogrzanym
- Upięcie włosów u kobiet
- Problemy ze wzrokiem
- Wahania ciśnienia – samoczynne, spowodowane spożywanie napojów wywołujących te zmiany (napoje energetyczne, kawa, herbata, herbata zielona) oraz spowodowane gwałtowną różnicą temperatur (np. sauna)
- Kosmetyki, głównie zapachowe – intensywne perfumy
- Niedobory witamin i minerałów
- Nadwyrężenie stawu skroniowo-żuchwowego – żucie gumy.
Szczegółowy opis czynników wywołujących ataki migren opisaliśmy tutaj.
Jednak każdy chory powinien bacznie obserwować reakcje swojego organizmu po to, by uchwycić czynniki, które u niego wywołują napad migreny, po to, w miarę możliwości ich unikać.
Dlaczego boli?
Mechanizm powstawania i przebiegu bólu migrenowego z medycznego punktu widzenia nie jest do końca poznany. Istnieje szereg badań i teorii na ten temat, przy czym są to opisy skomplikowanych zjawisk biochemicznych, które nie jest łatwo przełożyć na język zrozumiały dla przeciętnego odbiorcy.
Z całą pewnością migrena jest schorzeniem dziedzicznym, zazwyczaj przekazywanym w linii żeńskiej, choć bywa też przekazywany przez kobiety na linię męską. Za migrenę nie jest odpowiedzialna mutacja tylko jednego genu, ale różnych genów, leżących innych chromosomach. Geny odpowiedzialne są za skłonność do migreny, którą wywołują czynniki zewnętrzne.
Najbardziej rozpowszechnione jest przekonanie, że migrena jest wynikiem gwałtownego skurczu naczyń krwionośnych w mózgu, po którym następuje rozkurcz. Zbyt duże rozszerzenie naczyń doprowadza do napadu bólowego. Teorię tę zdaje się potwierdzać fakt, że tętnica środkowa mózgu, jedna z trzech par tętnic zaopatrujących mózg w krew, jest podczas napadu bólu poszerzona po stronie, gdzie występuje ból, w porównaniu do strony bez bólu. Podobnie rzecz się ma z tętnicą skroniową powierzchowną. Jednak istnieją badania, które stawiają pewne znaki zapytania nad tą teorią.
Według jednej z hipotez za migrenę odpowiada nieprawidłowa aktywność mózgu i związane z nią nieprawidłowe przekazywanie neuroprzekaźników (mówiąc najogólniej substancji odpowiedzialnych za przekazywanie informacji pomiędzy komórkami mózgu). Wiadomo jednak raczej na pewno, że istotną rolę w mechanizmie powstawania migreny ma nerw trójdzielny oraz jego receptory bólowe, które są stymulowane przez histaminy, kininy oraz neurotransmitery (zwłaszcza CGRP) uwalniane z zakończeń nerwowych w oponach mózgowych. W rezultacie powstaje jałowy proces zapalny oraz rozszerzenie naczyń krwionośnych. Stymulowany w tym mechanizmie proces zapalny powoduje powstanie dodatniego sprzężenia zwrotnego, stymulując włókna nerwu trójdzielnego. Niektóre badania dowodzą, że przyczyną bólu nie jest proces zapalny wynikający z działania neurotransmiterów, a uwalnianie endogennego tlenku azotu z naczyń krwionośnych, okołonaczyniowych zakończeń nerwowych lub tkanek mózgowych. Nie są do końca poznane także wszystkie fazy migreny, a konkretnie procesy fizyko-chemiczne, jakie w nich zachodzą.
Jednym z najważniejszych neuroprzekaźników znajdujących się w mózgu jest dopamina. Uczestniczy ona w realizacji takich funkcji jak: pamięć, uwaga, motywacja i rozwiązywanie problemów, zdolności motoryczne, stan umysłu, uczenie się, ból. Profesor DaSilva opublikował wyniki badań przeprowadzonych na dużej grupie osób cierpiących na migrenę, z których wynikało, że podczas ataków poziom dopaminy spada. Wówczas pojawia się nadwrażliwość wynikająca z powiązania z funkcjami, za jakie odpowiada ta substancja. Tak powstaje mechanizm nadwrażliwości na bodźce zewnętrzne (hałas, światło) podczas ataku migreny. Jednocześnie zaobserwowano, że podanie osobie cierpiącej na migrenę czegoś gorącego powoduje szybki wzrost poziomu dopaminy. Jednak paradoksalnie zmiana ta zamiast niwelować nieprzyjemne objawy nadwrażliwości staje się przyczyną zawrotów głowy czy wymiotów. Za produkcję dopaminy (ale także adrenaliny) odpowiada aminokwas tyrozyna (nazwa pochodzi od gr. tyros – ser). Z uwagi na ten mechanizm produkty zawierające tyrozynę (mięso, ryby, nabiał, jajka, soja, awokado) podejrzewane są o wywoływanie ataków migreny. Podejrzewa się, że ścisły związek z migrenami ma wahanie poziomu dopaminy, zatem naukowcy zalecają ograniczenie spożycia produktów zawierających tyrozynę (ale nie ich całkowite wykluczenie!). Pojawiają się także doniesienia medialne o tym, że naukowcy pracują nad opracowaniem leku, którego działanie miałoby regulować wydzielanie dopaminy, a tym samym dawałoby nadzieję na ulgę osobom cierpiącym na migrenę. Warto także wiedzieć, że tyrozyna bierze udział w prawidłowym funkcjonowania tarczycy i przysadki mózgowej. Brak tego aminokwasu wywołuje niedoczynność tarczycy, co może objawiać się w postaci zmęczenia i wyczerpania. Z kolei niedobór dopaminy może wywoływać depresję. Wygląda więc na to, że częste współistnienie migreny z depresją i/lub niedoczynności tarczycy nie jest przypadkowe.
Inną przyczyną występowania migrenowych bólów głowy z aurą może być drożny otwór owalny. Otwór owalny znajduje się w sercu w życiu płodowym oraz u noworodków i łączy przedsionki pozwalając ominąć krążenie w nieczynnych jeszcze oddechowo płucach. Po urodzeniu dochodzi do zmiany różnicy ciśnień między jamami serca i najpóźniej w przeciągu pierwszych dwóch lat życia dochodzi do zamknięcia otworu ze względu na to, że w lewym przedsionku ciśnienie jest nieco wyższe niż w prawym. Jednak nie u wszystkich osób dorosłych dochodzi do tego zamknięcia – u ok 26% populacji otwór owalny nadal występuje, co powoduje, że przy wzroście ciśnienia w prawym przedsionku krew dostaje się z prawego przedsionka do lewego. U 40% pacjentów z migreną spotyka się drożny otwór owalny, zaś u pacjentów z migreną z aurą niezasklepiony otwór owalny występuje w dorosłym życiu u 54% pacjentów. Istnieją teorie mówiące o zatorowym tle powstania napadu migreny z aurą. Podczas wykonywania tzw. próby Valsalvy (nasilonego wydechu przy zamkniętej głośni jak podczas parcia czy kaszlu, kichania), przez otwór owalny do naczyń mózgowych może dostawać się materiał zatorowy, co może powodować przemijające ogniskowe objawy neurologiczne. Może to także spowodować odruchowy skurcz naczynia i przejściowe niedokrwienie mózgu manifestujące się objawami aury migrenowej. U chorych, u których dokonano zabiegowego zamknięcia otworu owalnego nastąpiło zmniejszenie częstości i nasilenia napadów migreny, co potwierdza związek drożnego otworu owalnego z przebiegiem migren z aurą. Jednakże występowanie migren z aurą nie jest zaleceniem do wykonania zabiegu zamknięcia otworu owalnego.
Źródła:
https://journals.viamedica.pl/polski_przeglad_neurologiczny/article/view/20158
Domitrz I., Kwieciński H. „Występowanie i rola drożnego otworu owalnego u pacjentów z migreną, klasterowym bólem głowy i migrenowym zawałem mózgu”, Polski Przegląd Neurologiczny, 2006; 2(2): 87-95.