Znane są typowe przyczyny mogące wywołać napady migrenowe oraz takie, które na pierwszy rzut oka wydają się absurdalne, a jednak potrafią przyczynić się do wystąpienia migreny.
Skłonność genetyczna (schorzenie dziedziczne)
Migrena jest schorzeniem dziedzicznym, zazwyczaj przekazywanym w linii żeńskiej, choć bywa też przekazywany przez kobiety na linię męską. Za migrenę nie jest odpowiedzialna mutacja tylko jednego genu, ale różnych genów, leżących w innych chromosomach. Mutacje różnych genów wywołują występowanie innego rodzaju migren, a co za tym idzie mechanizmy wywołujące ataki bólu mogą być inne. Teorii dotyczących tego, które konkretnie geny (a właściwie ich mutacje) są odpowiedzialne za występowanie migren oraz w jakim mechanizmie reakcja bólowa się ujawnia jest kilka. Jedna z ostatnich mówi o tym, że za ataki migren odpowiada gen kodujący białko TRPM8, które uaktywnia się w niskich temperaturach. Gen ten ma dwa warianty – starszy, występujący zarówno u ludzi, jak i szympansów. Występuje on w genotypie mieszkańców Afryki. Drugi wariant genu, nowszy spotyka się u mieszkańców krajów północnych, zwłaszcza w Europie. Jednocześnie przeprowadzono analizę występowania owego genu w zależności od szerokości geograficznej. I tu pojawiła się niespodzianka – stwierdzono, że mutacja tego genu występuje znacznie częściej u mieszkańców krajów północnych (w Finlandii u 88% ludności ta mutacja się ujawnia) niż południowych (u 5% Nigeryjczyków mutacja się ujawnia). Wg naukowców prowadzących te badania może to mieć związek z odpornością organizmu na niskie temperatury.
Wiadomo też, że mutacja genu TRESK (białka kodującego informację genetyczną o przeciekowych kanałach potasowych) łączy się z dziedziczną migreną z aurą. Zatem poziom potasu w organizmie może okazać się ważnym czynnikiem migrenogennym.
Stres i odprężenie po stresie
Stres jest jednym z bardziej powszechnych wyzwalaczy migren. Niestety dotyczy to każdej sytuacji, w której pojawiają się emocje – zarówno te złe, jak i te dobre. Często migrena się pojawia, kiedy szykujemy się na weekendowe wyjście, spotkanie z przyjaciółmi czy długo oczekiwane wyjście do teatru. Organizm nie odróżnia stresu „złego” od „dobrego” – dla niego to po prostu emocje, na które reakcja jest taka sama – ból głowy. Zdarza się także, że sam stres w chwili jego wystąpienia nie wywoła ataku migreny. Ale kiedy już emocje opadną i wydaje się, że wszystko wraca do normy – wówczas migrena zaatakuje.
Stres powoduje także napięcie mięśni karku. Sztywność mięśni zlokalizowanych wokół kręgosłupa szyjnego i karku także może przyczyniać się do indukowania bólów migrenowych.
Odwodnienie
Ciało człowieka składa się w około 60% z wody, a mózg w 90%. Woda jest niezbędna dla zachowania prawidłowego przebiegu wielu procesów regulacyjnych takich jak rozprowadzanie substancji odżywczych, regulacja temperatury ciała, nawilżanie stawów, oczyszczanie z toksyn. Utrata płynów jest procesem występującym stale. Wodę organizm oddaje poprzez pot oraz wraz moczem. Z wodą organizm wydala składniki mineralne w szczególności sód i potas. Utrata mikroelementów wpływa na skład krwi, a na zmiany tego składu wrażliwy jest mózg. Ponadto w przypadku niedostatku wody zwiększa się gęstość krwi, zatem zmniejsza się przepływ krwi a wraz z nim zaopatrzenie organizmu w tlen. Przy odwodnieniu, tkanki z których zbudowany jest mózg tracą wodę, w wyniku czego kurczą się, co z kolei oddziałuje na receptory bólowe. Dlatego należy nawadniać się regularnie w ciągu całego dnia, robiąc to powoli, małymi łyczkami.
Artykuły spożywcze
Nie u każdego „wyzwalacze” migreny z grupy artykułów spożywczych wywołają atak bólowy. Jest to reakcja osobnicza. Jedynie obserwacja własnego organizmu może doprowadzić do jednoznacznego wykrycia sprawców bólów głowy. „Wyzwalacze” migreny można podzielić z uwagi na konkretne substancje chemiczne w nich zawarte, które to substancje są odpowiedzialne za reakcję bólową. I tak migrenę wywołać mogą:
- produkty bogate w histaminę tj: owoce morza, ryby (tuńczyk, łosoś, makrela, śledź wędzony, makrela wędzona, śledź marynowany), pieczarki, kapusta i ogórki kiszone, koncentrat pomidorowy, soki warzywne, pomidory, bakłażany, nasiona roślin strączkowych, groszek konserwowy, soki owocowe, banany, maliny, grejpfrut, gruszki, papaja, ananas, pomarańcze, fermentowane produkty mleczne, mięsa oraz sery długo dojrzewające, orzeszki ziemne, orzechy nerkowca, czerwone wino, szampan, piwo pszeniczne.
- produkty bogate w tyraminę (i w większości także w histaminę) tj: cytrusy, owoce suszone, cebula, awokado, zielona fasolka, produkty kiszone, ryby wędzone, oliwki, wędliny oraz marynowane mięso, drożdże, owoce morza, sery pleśniowe i alkohol.
- produkty bogate w fenyloetyloaminę tj.: czekolada i wędliny
- produkty bogate w:
- azotany i azotyny (konserwanty, głównie w mięsie i wędlinach),
- siarczyny (konserwanty, głównie w suszonych owocach i winie),
- glutaminian sodu (wzmacniacz smaku oznaczony jako E621) – smak nadawany potrawom przez ten związek określa się jako umami. Jest to piąty rozróżniany smak – obok słodkiego, gorzkiego, słonego i kwaśnego). Występuje w gotowych sosach, mieszankach przypraw, konserwach mięsnych i wędlinach, zupach instant, gotowych daniach w słoikach, chipsach.
- czerwień koszelinową (barwnik spożywczy).
- napoje zawierające kofeinę (choć u niektórych osób spożycie kofeiny podczas bólu pomaga) tj.: kawa napoje energetyzujące, coca-cola, herbata (najwięcej kofeiny zawiera herbata biała, następnie zielona i czarna)
- produkty bogate w aspartam (słodzik oznaczony jako E951) tj.: produkty typu light, gumy do żucia, smakowy wody mineralne, mrożone desery, napoje i soki owocowe i mleczne, polewy, herbaty rozpuszczalne.
Wahania poziomów hormonów
Powodem dolegliwości migrenowych jest zmniejszenie się stężeń progesteronu i estrogenów pod koniec fazy lutealnej cyklu miesięcznego. Oba hormony wpływają na napięcie błony mięśniowej naczyń krwionośnych. Tego typu migreny zwykle występują od dwóch dni przed miesiączka do trzech dni po niej. Część pań skarży się na migreny podczas jajeczkowania, jednak nie potwierdzono w badaniach związku pomiędzy migreną a owulacją. U części kobiet przyjmowanie doustnych środków antykoncepcyjnych zwiększa dolegliwości bólowe (a u innych zmniejsza). Co do zasady jednak doustnych środków antykoncepcyjnych nie powinny stosować kobiety, u których pojawiają się migreny z aurą, z uwagi na większe ryzyko udaru mózgu.
Sen (zbyt długi lub zbyt krótki)
Ważne jest, aby starać się wstawać miej więcej o tej samej porze, także w weekend. Odsypianie w dni wolne zaległości w spaniu z całego tygodnia jest złym pomysłem, szczególnie jeśli w dni robocze śpimy 6 godzin, a w dni wolne chcielibyśmy zaszaleć i pospać 10 godzin. Regularność jest tu sprawą kluczową.
Zmęczenie i wysiłek fizyczny
Mechanizm wywołujący migrenę podczas wysiłku fizycznego prawdopodobnie wiąże się z rozszerzaniem naczyń krwionośnych związanych z rozgrzaniem/przegrzaniem organizmu. Nieprawidłowe oddychanie podczas wysiłku, a co za tym idzie niedotlenienie i/lub jednoczesne odwodnienie także może mieć wpływ na powstawanie reakcji bólowej. U osób reagujących w ten sposób na wysiłek fizyczny należy przestrzegać zasady, aby wysiłek był słaby lub umiarkowany, z licznymi przerwami, jeśli tylko pojawią się pierwsze sygnały mogące świadczyć o zbliżającej się migrenie. Optymalnym sportem dla osób borykających się z migrenami wywołanymi wysiłkiem sa spacery czy pływanie.
Leki
Lekami, które mogą wywołać migreny są m.in. estrogeny, nitrogliceryna, ranitydyna, nifedypina. Jeśli chodzi o estrogeny, to znajdują się one w doustnych środkach antykoncepcyjnych. Nitrogliceryna to substancja obecna w środkach nasercowych. Ranitydyna to nic innego jak popularny ranigast czyli znajduje się ona w preparatach stosowanych w leczeniu czynnej choroby wrzodowej żołądka i dwunastnicy (w tym owrzodzenia wywołanego przez przyjmowanie niesteroidowych leków przeciwzapalnych!!), zespołu Zollingera i Ellisona, refluksowego zapalenia przełyku, dolegliwości żołądkowych (zgaga, niestrawność). Nifedypina (znajduje się preparatach takich jak Cordafen, Cordipin, Corinfar) zmniejsza wnikanie jonów wapniowych do komórek mięśni gładkich naczyń wieńcowych, obwodowych i skórnych oraz mięśnia sercowego, powodując rozszerzenie naczyń obwodowych, zmniejszenie oporu obwodowego i ciśnienia krwi z odruchowym zwiększeniem częstości akcji serca.
Gwałtowne zmiany pogody i ekstremalne warunki pogodowe
Chodzi głównie o takie zjawiska atmosferyczne jak wysokie temperatury w naszym klimacie, duże nasłonecznienie, silny wiatr – szczególnie halny. podczas upałów należy wychodzić na zewnątrz w okryciu głowy i dbać o odpowiednie nawodnienie organizmu oraz ograniczyć wysiłek fizyczny. Może pomóc montaż klimatyzacji w mieszkaniu, co zniweluje negatywne skutki wysokich temperatur.
Pobyt na dużych wysokościach
Osoby, u których ataki migreny mogą być wywoływane przez ten czynnik powinny unikać wycieczek w wysokie góry oraz podróży samolotem. Warto jednak zwrócić uwagę na to, że w przypadku podróży samolotem przyczyną może być nie tylko wysokość jako taka (a więc np. inne ciśnienie i inna gęstość powietrza), ale także klimatyzacja, która wywołuje odwodnienie. Zatem warto zadbać o to, by zapewnić sobie odpowiednią ilość wody (najlepiej z elektrolitami). Można także poprosić stewardesę o maskę tlenową – niedotlenienie często jest przyczyną bólów głowy.
Głód
Należy dbać o regularne posiłki, najlepiej co 3-4 godziny. W żadnym razie nie można doprowadzać do uczucia głodu, gdyż spadek poziomu glukozy we krwi może wyzwolić ból głowy. Jednocześnie warto pamiętać o tym, że otyłość (BMI > 30) może nasilić objawy migreny. Udowodniono, że umiarkowana utrata masy ciała może zmniejszyć liczbę ataków. Dlatego osoby z nadwagą powinny pomyśleć o racjonalnym odchudzania, ale w żadnym razie nie mogą temu służyć głodówki lub inne drakońskie diety czy monodiety.
Problemy z kręgosłupem, szczególnie w odcinku szyjnym
W przypadku nieprawidłowości w obszarze kręgosłupa szyjnego najlepszym przyjacielem migrenika jest odpowiednio dobrana poduszka. Musi być ona odpowiednio twarda (aby podtrzymywała głowę podczas snu w takiej pozycji, aby tworzyła ona z pozostałą częścią kręgosłupa linię prostą możliwie w każdej płaszczyźnie). Ale nie może być zbyt twarda, gdyż będzie ona powodowała napięcie mięśni karku, co także jest niekorzystne i może być przyczyną migren. Należy także zadbać o rehabilitację kręgosłupa, szczególnie, iż dolegliwości odkręgosłupowe takie jak drętwienie rąk może być objawem udarów. Jako, że migrena potrafi dawać objawy udaropodobne, jest szczególnie istotne, aby wyeliminować te, które nie pochodzą od kręgosłupa, gdyż utrudni to szybką diagnostykę, która jest niezbędna w przypadku udaru.
Upięcie włosów u kobiet
Nie ma chyba na to żadnych dowodów naukowych ani badań, ale doświadczenie wielu kobiet potwierdza, że upięte włosy (szczególnie ciasno upięte) mogą stać się przyczyną migreny. Jedna z teorii dotycząca mechanizmu indukowania migreny wskazuje na nieprawidłową pracę ośrodkowego układu nerwowego związaną z wpływem neuroprzekaźników na uwrażliwienie mózgu na bodźce, na które mózg osób wolnych od migren nie reaguje. Istnieją prace naukowe potwierdzające, że owa wrażliwość mózgu na bodźce może utrzymywać się u migreników przez cały czas, a nie tylko podczas ataku migreny. Dlatego właśnie mamy do czynienia z takimi induktorami migren jak zapachy, silne światło itp. Uwrażliwienie skóry głowy na bodźce wynikające z upinania włosów (ciągnięcie, szarpanie, napięcie skóry itp.) mogą tłumaczyć powstawanie migreny związane z upiętymi włosami.
Problemy ze wzrokiem, zbyt jasne światło
Wzrok jako jeden ze zmysłów połączony z układem nerwowym wpływa na sposób odczuwania bodźców z otoczenia. Nadmierne obciążenie oczu jest jednym z powodów, dla których migrena atakuje. Źle dobrane okulary korekcyjne bądź brak okularów wtedy, kiedy jest to konieczne wpływa na niewłaściwe odbieranie bodźców przez układ nerwowy. A stąd już krok do ataku. Z tych samych powodów ważne jest także noszenie okularów przeciwsłonecznych w dni z dużą ekspozycją słońca niezależnie od pory roku. Okulary przeciwsłoneczne powinny być koniecznie wyposażone w odpowiednie filtry zabezpieczające oczy przed promieniowanie UVA i UVB.
Wahania ciśnienia
Drobne wahania ciśnienia krwi są sprawą naturalną, jednakże większa zmienność ciśnienia może stanowić poważniejsze ryzyko w kontekście migren. Wahania mogą mieć charakter samoczynny, być wynikiem zażywanych leków bądź mogą być spowodowane spożywanie napojów wywołujących te zmiany (napoje energetyczne, kawa, herbata, herbata zielona). Najbardziej spektakularne migreny mogą być wywołane pobytem w saunie – gwałtowna różnica temperatur staje się przyczyną gwałtownego rozszerzenia naczyń krwionośnych, co bezpośrednio powoduje atak bólu.
Kosmetyki, głównie zapachowe
Migrenę potrafią wywołać wszystkie intensywne zapachy (niezależnie od tego, czy jest to dla migrenika zapach przyjemny czy nie). Począwszy od intensywnych perfum, kosmetyków, zapachu środków piorących, skończywszy na silnych zapach kulinarnych czy pomieszczeniach zadymionych smrodem z papierosów.
Niedobory witamin i minerałów
Istnieją witaminy i minerały, których niedobory kojarzone są jednoznacznie z migreną, choć mechanizmy chemiczne tej zależności nie zostały jednoznacznie poznane. Do takich minerałów należy bez wątpienia magnez, który jest odpowiedzialny za nadpobudliwość pojedynczych komórek nerwowych. Prowadzone badania wykazały, że u osób cierpiących na migreny występują znaczne niedobory tego pierwiastka. Podejrzewa się, że jego brak prowadzi do zaburzeń w procesach regulujących napięcie mięśniowe tętnic mózgowych. Mówi się także o powszechnych wśród migreników niedoborach witamin z grupy B, szczególnie B6, B12 oraz kwasu foliowego. Ważny jest także poziom potasu i koenzymu Q10.
Nadwyrężenie stawu skroniowo-żuchwowego
Staw skroniowo-żuchwowy jest najczęściej używanym stawek w ludzkim organizmie. W przypadku nieprawidłowości w jego obszarze (np. krzywy zgryz) podczas jego nadmiernej eksploatacji (np. żucia gumy) może nastąpić jego obrzęk, który w rezultacie potrafi wywołać atak migreny. Badania w tym obszarze prowadzone były przez grupę izraelskich badaczy na grupie nastolatków notorycznie żujących gumę i uskarżających się na uporczywe bóle głowy. Odstawienie gumy do żucia rozwiązało u dużej ilości nastolatków problem migren.
Zakażenie drobnoustrojami
Warto przebadać się pod kątem zakażeń drobnoustrojami takimi jak Helicobacter pylori (bakteria wywołująca wrzody trawienne), uważa się bowiem, że u niektórych osób może to być czynnik zwiększający skłonność do występowania migren. W jednym badaniu u 40% osób cierpiących na migreny stwierdzono zakażenie H. pylori.
Jednak każdy chory powinien bacznie obserwować reakcje swojego organizmu po to, by uchwycić czynniki, które u niego wywołują napad migreny, po to, w miarę możliwości ich unikać.
Najskuteczniejszym sposobem na zidentyfikowanie powodów, jakie u danej osoby wywołują ból migrenowy jest prowadzenie dzienniczka migrenowego. Uzbrajamy się w cierpliwość, a następnie zapisujemy przez jakiś czas (na początek przez 2 miesiące) codziennie wszystko co jemy i pijemy, oraz notujemy dokładne terminy wystąpienia napadów(najlepiej z godziną włącznie). Co jakiś czas analizujemy uzyskane w ten sposób dane i wyciągamy wnioski, pamiętając o tym, że migrena może wystąpić od kilku minut do nawet kilku dni po spożyciu czynnika aktywującego.
Notatki możemy rozszerzyć o czynności, które wykonujemy w ciągu dnia. Cennym wskaźnikiem może się także okazać pomiar ciśnienia krwi najlepiej 3 razy dziennie. Zapiski w tym obszarze pozwolą sprawdzić reakcję organizmu na kofeinę, teinę oraz inne substancje pobudzające.
Warto zauważyć, że potencjalnych przyczyn wywołania ataku migreny jest wiele. U każdej osoby dotkniętej tym schorzeniem takich czynników aktywujących może być kilka lub kilkanaście. Życie z migreną oznacza dla każdego migrenika ciągłą egzystencję w strachu, że któryś z nich zadziała i znowu wywoła lawinę bólu, nudności, wymiotów itd. W praktyce to konieczność rezygnacji z przyjemności i aktywności życiowych, co powoduje frustrację i stres, a także poczucie niepełnosprawności.